Πριν από λίγες μέρες έγινε από τη διευθύντρια της 26ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ευαγγελία Μηλίτση – Κεχαγιά η διοικητική παραλαβή του εντυπωσιακού ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Χριστιανούπολη Τριφυλίας, που αποκαταστάθηκε στην αρχική του λαμπρότητα με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ.
Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας, η ανέγερση του οποίου συνδέεται με την ίδρυση από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό της Αρχιεπισκοπής Χριστιανουπόλεως στα τέλη του 11ου αιώνα. Ηταν εσωτερικά διακοσμημένο με εξαιρετικής ποιότητας μαρμάρινα αρχιτεκτονικά γλυπτά, ορθομαρμαρώσεις, ψηφιδωτά και τοιχογραφίες, στοιχεία που μαρτυρούν την οικονομική ευρωστία των κτητόρων του και καθιστούν δελεαστική την άμεση σύνδεσή του με την ίδια την αυτοκρατορική οικογένεια. Στα δυτικά της εκκλησίας εφάπτεται ένα δαιδαλώδες κτήριο με σύνθετη οικοδομική ιστορία, που ταυτίζεται από τους περισσότερους ερευνητές με επισκοπείο.
Ο τρούλος και μεγάλο μέρος της ανωδομής του ναού κατέρρευσαν από τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε τα Φιλιατρά στις 27 Αυγούστου του 1886. Εκτοτε το μνημείο παρέμεινε ερειπωμένο για πολλές δεκαετίες. Η φιλόδοξη προσπάθεια για την αναστήλωση του ναού ξεκίνησε το 1938 από τον Ευστάθιο Στίκα. Παρέμεινε, ωστόσο, ημιτελής και το μνημείο συνέχισε να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Για την οριστική επίλυσή τους η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΔΑΒΜΜ) του υπουργείου Πολιτισμού κατάφερε να εντάξει το έργο αποκατάστασης του ναού και του επισκοπείου στο ΕΣΠΑ με συνολικό προϋπολογισμό 3.200.000 ευρώ. Μετά από διεθνή διαγωνισμό το έργο κατοχυρώθηκε στην κοινοπραξία «ΜΤ Α.Τ.Ε. – ΝΗΡΙΚΟΣ ΤΕΧΝΙΚΗ Α.Ε. – RESTORE A.T.E.». Οι εργασίες ξεκίνησαν τον Μάιο του 2011 υπό την επίβλεψη της Γεωργίας Καζαντζίδου και της Αικατερίνης Κοντού μηχανικών της ΔΑΒΜΜ και τον γενικότερο συντονισμό του διευθυντή της ΔΑΒΜΜ Θεμιστοκλή Βλαχούλη και ολοκληρώθηκαν το Δεκέμβριο του 2013. Από πλευράς 26ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων τις εργασίες παρακολούθησε ο αρχαιολόγος Μιχάλης Κάππας.
Το επισκοπείο, που αντιμετώπιζε και τα σοβαρότερα προβλήματα, ήταν το πρώτο που δέχτηκε τις ευεργετικές αναστηλωτικές επεμβάσεις. Αφαιρέθηκαν οι επιχώσεις που κάλυπταν μεγάλο τμήμα των δωματίων του ισογείου και τους χώρους του ορόφου και ολοκληρώθηκαν οι εργασίες εξυγίανσης των δαπέδων. Επιπλέον καθαρίστηκαν και στερεώθηκαν οι θόλοι, αποκαταστάθηκαν τα κατεστραμμένα θυραία ανοίγματα και κατασκευάστηκε το προβλεπόμενο από τη μελέτη περιμετρικό στηθαίο του ορόφου. Οι τοίχοι του επισκοπείου αρμολογήθηκαν, ενώ για την ενίσχυση της στατικής τους επάρκειας εφαρμόστηκαν αμφίπλευρα ενέματα, με ειδικής σύστασης κονίαμα.
Στον κυρίως ναό πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες στερεωτικές εργασίες με τοπικές ανακτήσεις λιθοδομών, εκτέλεση αρμολογημάτων και εφαρμογή ενεμάτων. Δόθηκε μεγάλη έμφαση στη διατήρηση των αυθεντικών αρμολογημάτων του ναού, στα οποία διακρίνονται τρεις τουλάχιστον διαφορετικές φάσεις. Στον τεράστιο τρούλο που ανέκτησε ο Στίκας στις αρχές της δεκαετίας του 1950 κατασκευάστηκαν μεταλλικά κελύφη, τα οποία, σε συνδυασμό με μία σειρά ελκυστήρων και αγκυρίων τιτανίου, παρέλαβαν το βάρος του ημισφαιρικού θόλου αποφορτίζοντας την υποκείμενη αρχική τοιχοποιία. Το δάπεδο του κυρίως ναού επιστρώθηκε με μαρμάρινες πλάκες, ενώ στη θέση τους παρέμειναν τα ελάχιστα δείγματα από την αρχική πλακόστρωση. Το ιερό βήμα καλύφθηκε με πήλινα πλακίδια. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι κατά το πρώτο στάδιο του έργου εκτελέστηκαν, τόσο στο επισκοπείο όσο και στον κυρίως ναό, εκτεταμένες ανασκαφικές εργασίες υπό την επίβλεψη της αρχαιολόγου Σοφίας Σάκαρη. Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής αποκαλύφτηκαν πολύτιμα στοιχεία για την πληρέστερη κατανόηση της οικοδομικής ιστορίας του ναού, ενώ στον χώρο του νάρθηκα εντοπίστηκαν δεκάδες αλλεπάλληλες ταφές του 13ου και 14ου αιώνα.
«Η ολοκλήρωση των εργασιών επισφραγίστηκε με απόλυτη επιτυχία ικανοποιώντας στο έπακρο και τις υψηλότερες προδιαγραφές που ορίζουν οι διεθνείς συνθήκες για την αναστήλωση αρχαίων και μεσαιωνικών μνημείων. Η επέμβαση αυτή σε ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας, λόγω της μεγάλης κλίμακας του έργου, θα ήταν αδύνατον να υλοποιηθεί χωρίς την οικονομική αρωγή της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι η υλοποίηση ενός τόσο φιλόδοξου έργου σε ένα απομακρυσμένο χωριό της ΝΔ Πελοποννήσου, πέραν του ότι συμβάλλει στην προστασία και την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς δημιούργησε για δύο και πλέον έτη πολυάριθμες θέσεις εργασίες στην τοπική κοινωνία, συμβάλλοντας έμπρακτα στην αντιμετώπιση του φαινόμενου της ανεργίας, που μαστίζει τη χώρα ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια» αναφέρει η ανακοίνωση της ΕΒΑ.
Το επισκοπείο, που αντιμετώπιζε και τα σοβαρότερα προβλήματα, ήταν το πρώτο που δέχτηκε τις ευεργετικές αναστηλωτικές επεμβάσεις. Αφαιρέθηκαν οι επιχώσεις που κάλυπταν μεγάλο τμήμα των δωματίων του ισογείου και τους χώρους του ορόφου και ολοκληρώθηκαν οι εργασίες εξυγίανσης των δαπέδων. Επιπλέον καθαρίστηκαν και στερεώθηκαν οι θόλοι, αποκαταστάθηκαν τα κατεστραμμένα θυραία ανοίγματα και κατασκευάστηκε το προβλεπόμενο από τη μελέτη περιμετρικό στηθαίο του ορόφου. Οι τοίχοι του επισκοπείου αρμολογήθηκαν, ενώ για την ενίσχυση της στατικής τους επάρκειας εφαρμόστηκαν αμφίπλευρα ενέματα, με ειδικής σύστασης κονίαμα.
Στον κυρίως ναό πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες στερεωτικές εργασίες με τοπικές ανακτήσεις λιθοδομών, εκτέλεση αρμολογημάτων και εφαρμογή ενεμάτων. Δόθηκε μεγάλη έμφαση στη διατήρηση των αυθεντικών αρμολογημάτων του ναού, στα οποία διακρίνονται τρεις τουλάχιστον διαφορετικές φάσεις. Στον τεράστιο τρούλο που ανέκτησε ο Στίκας στις αρχές της δεκαετίας του 1950 κατασκευάστηκαν μεταλλικά κελύφη, τα οποία, σε συνδυασμό με μία σειρά ελκυστήρων και αγκυρίων τιτανίου, παρέλαβαν το βάρος του ημισφαιρικού θόλου αποφορτίζοντας την υποκείμενη αρχική τοιχοποιία. Το δάπεδο του κυρίως ναού επιστρώθηκε με μαρμάρινες πλάκες, ενώ στη θέση τους παρέμειναν τα ελάχιστα δείγματα από την αρχική πλακόστρωση. Το ιερό βήμα καλύφθηκε με πήλινα πλακίδια. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι κατά το πρώτο στάδιο του έργου εκτελέστηκαν, τόσο στο επισκοπείο όσο και στον κυρίως ναό, εκτεταμένες ανασκαφικές εργασίες υπό την επίβλεψη της αρχαιολόγου Σοφίας Σάκαρη. Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής αποκαλύφτηκαν πολύτιμα στοιχεία για την πληρέστερη κατανόηση της οικοδομικής ιστορίας του ναού, ενώ στον χώρο του νάρθηκα εντοπίστηκαν δεκάδες αλλεπάλληλες ταφές του 13ου και 14ου αιώνα.
«Η ολοκλήρωση των εργασιών επισφραγίστηκε με απόλυτη επιτυχία ικανοποιώντας στο έπακρο και τις υψηλότερες προδιαγραφές που ορίζουν οι διεθνείς συνθήκες για την αναστήλωση αρχαίων και μεσαιωνικών μνημείων. Η επέμβαση αυτή σε ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας, λόγω της μεγάλης κλίμακας του έργου, θα ήταν αδύνατον να υλοποιηθεί χωρίς την οικονομική αρωγή της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι η υλοποίηση ενός τόσο φιλόδοξου έργου σε ένα απομακρυσμένο χωριό της ΝΔ Πελοποννήσου, πέραν του ότι συμβάλλει στην προστασία και την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς δημιούργησε για δύο και πλέον έτη πολυάριθμες θέσεις εργασίες στην τοπική κοινωνία, συμβάλλοντας έμπρακτα στην αντιμετώπιση του φαινόμενου της ανεργίας, που μαστίζει τη χώρα ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια» αναφέρει η ανακοίνωση της ΕΒΑ.
eleftheriaonlin